Η συγγραφέας Σοφία Χατζή μιλά με τα παιδιά για την Ιεραποστολή στην Αφρική...

Η συγγραφέας Σοφία Χατζή στο σχολείο μας

Στις 10 Ιανουαρίου 2013 είχαμε τη χαρά να φιλοξενήσουμε στη βιβλιοθήκη του σχολείου μας τη συγγραφέα κυρία Σοφία Χατζή και συγχρόνως την ευκαιρία να συζητήσουμε όχι μόνο για το συγγραφικό της έργο, αλλά και για τη διετή εμπειρία που αποκόμισε μέσα από την εθελοντική προσφορά της σε ιεραποστολικό σχολείο του Κονγκό. Η κυρία Χατζή δίδαξε εκεί από το 1990 έως το 1992, γεγονός που ενέπνευσε τα δύο βιβλία της με κεντρικό ήρωα το Μουτότο που, όπως μας εξήγησε, είναι υπαρκτό πρόσωπο. Πρόσφατα, επισκέφτηκε για ένα δεκαπενθήμερο το Κολουέζι στην Κεντρική Αφρική και συναντήθηκε με τους παλιούς της μαθητές που τώρα πια έχουν φτιάξει τις δικές τους οικογένειες και εργάζονται.

Πηγή στον ορθόδοξο Αμπελώνα της Αφρικής Η συγγραφέας, μεταξύ άλλων, έχει κάνει θεατρικές σπουδές, εργάζεται ως ραδιοφωνική παραγωγός και έχει ασχοληθεί με τη μετάφραση και την αρθρογραφία.

Μετά την παρουσίαση που συνοδεύτηκε από πλούσιο φωτογραφικό υλικό, ενδεικτικό των εμπειριών της κυρίας Χατζή, ακολούθησε «βροχή» ερωτήσεων από τους μαθητές της Α` τάξης. Πολλοί οι προβληματισμοί που προέκυψαν και ξεπέρασαν τις προσδοκίες ενός προσχεδιασμένου ερωτηματολογίου. Τι μπορούμε να κάνουμε εμείς; Μπορεί πλέον η Ελλάδα της οικονομικής κρίσης να βοηθήσει ανθρώπους που υποφέρουν χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά; Είναι πράγματι δυνατό να ζει μια οικογένεια για ένα μήνα με ένα τσουβαλάκι αλεύρι; Πόσο κοστίζει αυτό; Γιατί πρέπει άνθρωποι που πεινούν να αντιμετωπίζουν και τον εφιάλτη ενός εμφυλίου πολέμου; Πώς μπορεί κάποιος να αφήνει τον δυτικό κόσμο και τις όποιες ανέσεις αυτός υπόσχεται, για να αφιερωθεί σε παιδιά που υποφέρουν στη μακρινή Αφρική; Κάθε ερώτηση έφερνε μια απάντηση κι αυτή με τη σειρά της γεννούσε ένα νέο προβληματισμό.

Ευχαριστούμε θερμά την κυρία Χατζή για την παρουσία της στο σχολείο μας. Για την υπομονή της να απαντά σε ό,τι πιθανό και απίθανο ρωτήσαμε. Για την υπενθύμιση ότι η ευαισθησία και η ανθρωπιά ζουν σε όλες τις εποχές. Και αντέχουν, ακόμα και όταν όλα δείχνουν να καταρρέουν. Η συνέντευξη που ακολουθεί προέκυψε μέσα από τις αυθόρμητες ερωτήσεις των μαθητών και μαθητριών της Α` τάξης.

Μαθητόκοσμος: Κάποιοι από μας διάβασαν τα βιβλία σας με κεντρικό ήρωα το Μουτότο, στο Κονγκό της Κεντρικής Αφρικής. Μιλήστε μας λίγο για τη χώρα στην οποία ζήσατε δύο χρόνια.

Σ. Χ.: Το Κονγκό βρίσκεται στην Κεντρική Αφρική και αυτό σημαίνει ότι δε βρέχεται από θάλασσα. Οι κλιματικές συνθήκες είναι αρκετά ιδιόμορφες, αφού επικρατεί ξηρασία για τους έξι μήνες και βροχόπτωση για τους υπόλοιπους του έτους. Ήταν αρχικά αποικία των Βέλγων, οι οποίοι διαμόρφωσαν σε μεγάλο βαθμό την αρνητική εμπειρία που είχαν οι ντόπιοι πληθυσμοί από τους λευκούς. Οι Βέλγοι, λοιπόν, πήγαν εκεί με διάθεση να κατακτήσουν και να εκμεταλλευτούν τον ορυκτό πλούτο της χώρας. Οι πάμπτωχοι άνθρωποι του Κονγκό ήταν πολύ απλοί και αρχικά θέλησαν να συνεργαστούν με τους ξένους. Υποχρεώθηκαν όμως να δουλεύουν στα ορυχεία κάτω από άθλιες συνθήκες. Μαστιγώνονταν συχνά, αμείβονταν με ένα κομμάτι ψωμί και δεν υπήρχε καμία ασφάλεια στο χώρο εργασίας τους, αφού πολλές φορές οι εγκαταστάσεις γκρεμίζονταν και τους καταπλάκωναν. Οι κατακτητές, για να βγάλουν την ευθύνη από πάνω τους, έλεγαν ότι τάχα υπήρχε ένα τεράστιο φίδι που έτρωγε τους εργάτες. Μαζί με τους Βέλγους είχαν έρθει και ρωμαιοκαθολικοί ιεραπόστολοι και από κοινού χρησιμοποίησαν το Θεό ως φόβητρο, προκειμένου να συνεχιστεί η εκμετάλλευση. Καταλαβαίνετε λοιπόν ότι δεν υπήρχε εμπιστοσύνη στους λευκούς.

Μαθητόκοσμος: Πώς θα περιγράφατε τις συνθήκες ζωής των κατοίκων;

Σ. Χ.: Τα σπίτια τους ήταν κατασκευασμένα από λαμαρίνες, από χαρτόκουτα και γενικά από οποιοδήποτε υλικό μπορούσε να τους παρέχει κάποια στέγη. Υπήρχαν και αχυροκαλύβες με τούβλα από το χώμα της γης τους που τα έψηναν. Δάπεδο στο σπιτικό τους δεν υπήρχε. Το μεγαλύτερο όμως πρόβλημα που αντιμετωπίζουν είναι η πείνα. Βασικό τους φαγητό είναι το μπουκάρι, που παρασκευάζεται από καλαμποκάλευρο το οποίο αναμειγνύουν με νερό, το ψήνουν και το κάνουν σαν ζυμάρι. Το καταπίνουν μάλιστα αμάσητο, γιατί με αυτό τον τρόπο μπορεί να τους συντηρήσει περισσότερο. Σκεφτείτε ότι οι γονείς των παιδιών που έρχονταν στην ιεραποστολή μάς έλεγαν ότι για να κρατηθεί στη ζωή όλη η οικογένεια, οι ίδιοι τρώνε Δευτέρα, Τετάρτη και Παρασκευή, ενώ τα παιδιά την Τρίτη, την Πέμπτη και το Σάββατο. Όταν τα ρωτούσαμε πότε έφαγαν για τελευταία φορά, μετρούσαν με τα δάχτυλά τους τις μέρες. Τα παπούτσια θεωρούνταν μεγάλη πολυτέλεια. Θυμάμαι ότι λάτρευαν την καραμέλα, που τη μοίραζαν από στόμα σε στόμα.

Μαθητόκοσμος: Ποια προβλήματα αντιμετωπίσατε ως δασκάλα στο ιεραποστολικό σχολείο; Τα παιδιά πρόσεχαν στο μάθημα ή έκαναν φασαρία;

Σ. Χ.: Με δεδομένο ότι έτρωγαν μια φορά κάθε δύο μέρες, καταλαβαίνετε ότι δεν είχαν αρκετό κουράγιο για να κάνουν φασαρία. Έρχονταν νηστικά από τις αχυροκαλύβες τους και λόγω της πείνας είχαν έντονες τάσεις υπνηλίας. Συχνά τα έβλεπα να κοιμούνται πάνω στα θρανία. Είναι σκληρό να το ακούτε, αλλά πολλά από αυτά τα παιδιά πέθαιναν στην πορεία από τις κακουχίες που βίωναν. Κάποια στιγμή αποφάσισα να διαλέξω τα πιο αδύνατα, τα έβαλα κρυφά σε μια αίθουσα για να μην τα βλέπουν τα υπόλοιπα και τους έβρασα λίγα αυγά, λέγοντάς τους να μην το πουν πουθενά. Την πρώτη φορά ήθελαν να τα φάνε με το τσόφλι, το οποίο στη συνέχεια αξιοποίησαν σαν υλικό για παζλ. Τελικά, το αυγό έκανε θαύματα και στις σχολικές τους επιδόσεις αφού κατά γενική ομολογία σημείωσαν πρόοδο. Όσο για το σχολείο μας, θα σας πω ότι αρχικά δεν υπήρχαν θρανία αλλά ράγες που είχαν κλέψει τα παιδιά από εγκαταλελειμμένους σιδηροδρομικούς σταθμούς. Καρέκλες δεν είχαμε και οι μαθητές κάθονταν στο χώμα. Προσαρμόζονταν όμως πολύ εύκολα στη σχολική ζωή. Μέσα στην τάξη ήταν πολύ καλοί φίλοι. Είχαν κέφι και τραγουδούσαν. Βασικό χαρακτηριστικό τους ήταν ότι ποτέ δεν «κάρφωναν» συμμαθητή τους.

Μαθητόκοσμος: Σε τι άλλαξε τη ζωή τους η παρουσία και το έργο της ιεραποστολής;

Σ.Χ.: Αρχικά, άλλαξε η αντίληψή τους για τους «μουζούνγκου», τους λευκούς δηλαδή. Η ιεραποστολή είχε φτάσει στο Κονγκό με λιγοστούς Έλληνες γιατρούς, νοσοκόμους και ιερείς από το Άγιο Όρος που έφερναν μαζί τους τρόφιμα ή φάρμακα, αλλά πάνω απ’ όλα μια στάση ζωής που τους διαφοροποιούσε από τους λευκούς που είχαν συνηθίσει μέχρι τότε. Αρκεί να σας πω ότι ο πρώτος ιερέας που πήγε εκεί πριν 30 περίπου χρόνια, είχε μαζί του ένα τσουβάλι πατάτες. Όταν τελείωσαν, έμεινε κι εκείνος νηστικός. Τότε οι ντόπιοι τού έδωσαν από το δικό τους φαγητό. Το προσωπικό, επομένως, παράδειγμα βοήθησε πολύ. Η πείνα των παιδιών ωστόσο, ήταν το πρωταρχικό πρόβλημα, γεγονός που με έκανε να συνειδητοποιήσω ότι τα τρόφιμα ήταν πιο σημαντικά από τα φάρμακα. Με το συσσίτιο της ιεραποστολής επωφελούνταν όχι μόνο τα παιδιά, αλλά και οι οικογένειές τους που «αποταμίευαν» τις μερίδες φαγητού που θα τα έτρεφαν. Κάποτε ήλθε μια μητέρα κρατώντας ένα μωρό ενός έτους, μας το παρέδωσε με κλάματα και μας ζήτησε να της το επιστρέψουμε όταν θα γινόταν καλά. Μετά από φροντίδα εννέα μηνών που περιλάμβανε τροφή και φαρμακευτική αγωγή, κατάφερε να σταθεί και με μεγάλη χαρά το παραδώσαμε στη μάμα του δυναμωμένο. Προσπαθούσαμε, επίσης, να ανταποκριθούμε στις ανάγκες για ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, καθώς τα παιδιά υπέφεραν από ασθένειες που έχουν εξαλειφθεί στο δυτικό κόσμο. Υπήρξε παιδί με ελονοσία, μια αρρώστια που αντιμετωπίζεται με κινίνα, το οποίο ήρθε τρέμοντας στο σχολείο και έχοντας κάνει μία ώρα δρόμο στο ψιλόβροχο. Μας είπε ότι το έστειλε η μάμα του. Μπορείτε να καταλάβετε τη χαρά μας, όταν είδαμε μετά από καιρό ότι είχε θεραπευθεί. Στην ιεραποστολή έφταναν και λεπροί με πόνους στα μέλη που τους έλειπαν, αναζητώντας ασπιρίνες.

Μαθητόκοσμος: Πώς ένιωθαν απέναντί σας οι κάτοικοι;

Σ.Χ.: Παρά τη μεγάλη φτώχεια τους είναι πολύ φιλόξενοι και πάντα ήθελαν να μας φιλέψουν προσφέροντάς μας το μπουκάρι, το μόνο που διέθεταν. Σίγουρα ένιωθαν ευγνωμοσύνη. Μια φορά, σε ένα χωριό, έβγαλαν τις καλύτερες «πολυθρόνες» τους για να καθίσουμε και μου έκαναν δώρο ένα αγριοπούλι σε ένα ξύλινο κλουβί. Όταν ρώτησα με την αφέλεια του δυτικού ανθρώπου τι τρώει για να ζήσει, έβαλαν τα γέλια. Το αγριοπούλι προοριζόταν για δικό μου γεύμα. Τελικά δεν άντεξε μέσα στο κλουβί και πέθανε.

Μαθητόκοσμος: Μιλήστε μας λίγο για τη θρησκεία τους:

Σ.Χ.: Υπήρχαν οι μάγοι που έκαναν σχεδόν τα πάντα. Τελούσαν τους γάμους και τις κηδείες και υποτίθεται ότι θεράπευαν τους ανθρώπους όταν αυτοί αρρώσταιναν. Έκαναν μεγάλο κακό στον πληθυσμό, γιατί με τις πρακτικές τους ερχόταν το αντίθετο αποτέλεσμα από το επιδιωκόμενο. Κάποιοι μάλιστα, πληρώνονταν για να βλάψουν τους συνανθρώπους τους. Αρκετά παιδιά εξαφανίζονταν, αφού οι μάγοι τα έσφαζαν για να πάρουν τα όργανά τους. Οι χριστιανοί λοιπόν, προσπάθησαν να απομακρύνουν τους κατοίκους από την επιρροή τους και αρκετοί μέσα από την παιδεία κατάφεραν να απεγκλωβιστούν, με αποτέλεσμα πολλοί μάγοι να χάσουν τη δουλειά τους.

Μαθητόκοσμος: Σίγουρα θα είδατε και παιδιά που δεν κατάφερναν να επιβιώσουν. Πώς αντιμετωπίζατε την απώλειά τους;

Σ.Χ: Η απώλεια είναι κάτι που δεν μπορείς να συνηθίσεις. Κάποια παιδιά πέθαιναν από ελονοσία ή γενικά από τις κακουχίες που βίωναν. Ως ιεραποστολή προσπαθούσαμε με διάφορους τρόπους να συμπαρασταθούμε στο πένθος των οικογενειών. Θυμάμαι την περίπτωση ενός παιδιού εγκαταλελειμμένου από τη μητέρα του, που είχε αναλάβει να μαγειρεύει στο σπίτι του. Δηλητηριάστηκε επειδή δε γνώριζε καλά πώς μαγειρεύονται κάποιες ρίζες, που όταν είναι χλωρές γίνονται πολύ επικίνδυνες.

Μαθητόκοσμος: Ας έρθουμε στο Μουτότο. Διαβάζοντας τα βιβλία σας, καταλάβαμε ότι είναι πραγματικό πρόσωπο. Πώς τον γνωρίσατε και γιατί έγινε ο κεντρικός χαρακτήρας των έργων σας;

Σ.Χ: Μουτότο στα Σουαχίλι σημαίνει «παιδί». Τον βρήκαμε στην άκρη της ζούγκλας μαζί με την αδελφή του, την Κιλόκο, λέξη που σημαίνει «μικρή». Δεν είχαν όνομα γιατί δεν είχαν γονιούς. Τα ποδαράκια τους ήταν ισχνά και η κοιλίτσα τους φουσκωμένη, σημάδι ότι αν δε σιτίζονταν άμεσα, θα ερχόταν ο θάνατος. Τρόμαξαν όταν είδαν λευκούς, αλλά σιγά σιγά άρχισαν να ανοίγονται. Μεταφέραμε λοιπόν τα παιδιά στο ορφανοτροφείο της ιεραποστολής, όπου γνωρίζαμε πως θα τρέφονταν τρεις φορές την ημέρα και παράλληλα θα πήγαιναν στο σχολείο. Το γεγονός ότι έγινε ο κεντρικός χαρακτήρας των βιβλίων μου δε σημαίνει ότι ήταν ο αγαπημένος μου μαθητής, αλλά ότι ήταν μια αγαπημένη ιστορία. Στο πρόσωπό του, ο Μουτότο συνοψίζει και συμβολίζει όλα τα παιδιά που γνώρισα εκεί.

Μαθητόκοσμος: Πώς ένιωσαν τα παιδιά στο νέο περιβάλλον;

Σ.Χ: Την πρώτη ημέρα ήταν μαγικά γι’ αυτούς. Βρήκαν καινούριο παντελονάκι, καθαρό πουκάμισο χωρίς τρύπες και παπούτσια. Τα τελευταία, βέβαια, τους κακοφαίνονταν γιατί δεν τα είχαν συνηθίσει. Ο Μουτότο, μάλιστα, δεν ήθελε να τα δένει. Το ψωμάκι που του δίναμε το φυλούσε για να το φάει αργότερα, καθώς δεν πίστευε ότι θα είχε και άλλο γεύμα μέσα στην ημέρα. Απέκτησε φίλους και η ιεραποστολή θα γινόταν σταδιακά ο μπαμπάς και η μαμά του. Θα κρατούσε την τσάντα του για να πάει σχολείο και θα αποκτούσε μολύβι και γόμα. Λίγο αργότερα, θα έλεγε στο σχολείο τον εθνικό ύμνο του Κονγκό, θα έκανε την προσευχή του και θα έμπαινε στην τάξη για μάθημα. Πήρε μέρος και σε θεατρική παράσταση υποδυόμενος τον Ηρώδη. Εξελίχθηκε τελικά σε μεγάλο ταλέντο στη μουσική και αποδείχθηκε ότι διαθέτει εξαιρετική φωνή. Κάποια στιγμή μάς ζήτησε να του φέρουμε μπετονιές, χωρίς να αποκαλύπτει το σκοπό του. Ήθελε να φτιάξει μπάντζο, ένα τοπικό μουσικό όργανο. Μετά μάς έπαιρνε τ’ αυτιά.

Μαθητόκοσμος: Ο Μουτότο και η Κιλόκο βαφτίστηκαν χριστιανοί;

Σ.Χ.: Ναι. Σήμερα ονομάζονται Κοσμάς και Αναστασία, έχοντας βέβαια διατηρήσει και τα παλιά τους ονόματα. Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να σας πω ότι η βάφτιση γίνεται σε ποτάμια. Υπάρχει μια εξέδρα όπου στέκεται ο ιερέας και στη διάρκεια του μυστηρίου επικρατεί ατμόσφαιρα γιορτής. Οι παριστάμενοι φωνάζουν και χειροκροτούν λες και βρίσκονται σε πανηγύρι.

Μαθητόκοσμος: Πώς έγινε η επιλογή των ονομάτων τους;

Σ.Χ.: Η Κιλόκο ονομάστηκε Αναστασία επειδή η βάφτισή της συνέπεσε με τις πασχαλινές ημέρες. Ο Μουτότο ονομάστηκε Κοσμάς από το όνομα του πρώτου ιεραπόστολου που κατέβηκε στο Κονγκό. Οι κάτοικοι αγαπούσαν πολύ τον πατέρα Κοσμά, ο οποίος πρόσφερε σπουδαίο έργο στην περιοχή. Έχτισε νοσοκομείο και σχολείο. Έφτιαχνε τις στέγες των σπιτιών και είχε δημιουργήσει μια μικρή φάρμα. Παράλληλα, λειτουργούσε και ως ψυχολόγος, αφού οι άνθρωποι προσέτρεχαν σ’ εκείνον για συμβουλές. Όταν σκοτώθηκε σε δυστύχημα, έκλαιγε όλο το χωριό. Για να τον τιμήσουν οι κάτοικοι, τον έθαψαν έξω από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και μέχρι σήμερα επισκέπτονται το μνήμα του.

Μαθητόκοσμος: Νιώσατε ποτέ ότι κινδυνεύει η ζωή σας στα δύο χρόνια που μείνατε στο Κονγκό;

Σ.Χ.: Ναι, στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου. Ξέρετε, στο Κονγκό υπάρχουν πολλές φυλές και δυστυχώς οι κυβερνήσεις επιδιώκουν να συντηρούν την αντιπαλότητα μεταξύ τους, για να τις κρατούν υποδουλωμένες και να μη χρειάζεται να διαθέτουν τα απαραίτητα για την επιβίωση των ανθρώπων, για την υγεία και την παιδεία τους. Οι εντάσεις λοιπόν είναι συχνές. Μια νύχτα η ιεραποστολή δέχθηκε επίθεση από αντάρτες, που κρατώντας τσεκούρια και μαχαίρια εισέβαλαν στην αποθήκη και αφού πήραν ό,τι υπήρχε, απείλησαν τον ιερέα ότι θα τον σκοτώσουν. Για να με προστατέψουν οι φίλοι μου, μου φόρεσαν ένα μαντήλι και μαύρισαν το πρόσωπό μου με την ελπίδα να περάσω απαρατήρητη. Ήμουν άλλωστε μια «μουζούνγκου», έννοια που την είχαν συνδέσει με την εκμετάλλευση. Τελικά, μια κυρία τούς είπε ότι είμαστε εθελοντές από την Ελλάδα, είδαν κι εκείνοι το σχολείο και αντιλήφθηκαν ότι μόνο δίναμε και δεν παίρναμε. Ο αρχηγός τούς διέταξε να σταματήσουν το πλιάτσικο και φεύγοντας είπε στον ιερέα: «Να προσεύχεσαι στο Θεό σου να γίνει καλά η χώρα μας».

Μαθητόκοσμος: Η Ελλάδα σήμερα περνά δύσκολες μέρες και βιώνει μια μεγάλη οικονομική κρίση που έχει αγγίξει τις οικογένειες όλων μας. Εξακολουθεί η στήριξη στο ιεραποστολικό έργο της περιοχής και τι μπορούμε να κάνουμε για να βοηθήσουμε;

Σ.Χ.: Η βοήθεια συνεχίζεται, αν και έχει λιγοστέψει. Αξίζει να γνωρίζουμε ότι ένα ευρώ είναι σπουδαίο για την ιεραποστολή. Και ότι 20 ευρώ αντιστοιχούν σε ένα σακί αλεύρι με το οποίο μπορεί να τραφεί μια οικογένεια για έναν ολόκληρο μήνα.

Μαθητόκοσμος: Τελικά, η εμπειρία σας ήταν ένα πολύτιμο μάθημα ζωής;

Σ.Χ: Ναι. Και βλέπω στα μάτια σας ότι και σε σας μπορεί να λειτούργησε με τον ίδιο τρόπο.